Realizowane granty

LITWA I LITWINI W WIELKIM KSIĘSTWIE POZNAŃSKIM W LATACH 1831-1914

Kierownik projektu: prof. dr hab. Radosław Okulicz-Kozaryn

Nr projektu: 2023/51/B/HS2/02068

Kwota finansowania: 760 616 PLN

Okres trwania projektu: 2024-2028

Celem projektu badawczego Litwa i Litwini w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1831-1914 jest systematyczne zbadanie i objaśnienie bezprecedensowego wkładu Poznania i tej części Wielkopolski, która w XIX w. znajdowała się pod zaborem pruskim, w rozwój wiedzy i kształtowanie wizerunku Litwy. Wkład ten nie był dotąd przedmiotem badań ani w Polsce, ani na Litwie, ani gdziekolwiek indziej. Poza kilkoma artykułami luźno związanymi z tym tematem brak o nim jakiejkolwiek literatury. Dzisiaj nikt zgoła nie wie, że dziewiętnastowieczny Poznań stanowił niezmiernie ważny ośrodek zainteresowania Litwą i już samo wydobycie na jaw tego faktu budzi zdziwienie i zaciekawienie. Już sam przeprowadzony przez nas rekonesans badawczy dostarcza zdumiewającej liczby dowodów na wydatną rolę Poznania i poznańskiego w tym względzie. Wyniki szczegółowych badań powinny potwierdzić, że mamy do czynienia z odkryciem. Przegląd katalogów bibliotecznych, poznańskich archiwów, roczników wielkopolskich czasopism ujawnia mnóstwo ciekawych materiałów o tematyce litewskiej: począwszy od edycji źródłowych, przez dzieła literackie, artykuły prasowe, a skończywszy na prywatnych zapiskach i listach. Część ich autorów mieszkała na Litwie, nie mając tam możliwości publikacyjnych ze względu na ostrą rosyjską cenzurę, inni przebywali poza Litwą, często jako polityczni emigranci. Odtworzenie siatki współzależności między nimi, ustalenie ich związków z elitą rodową oraz kulturalną Wielkiego Księstwa Poznańskiego, pisarzami, historykami, wydawcami, protektorami lub krewnymi – jest pierwszym celem badawczym; ma on na względzie wyłonienie najważniejszych i najczynniejszych osób w podejmowaniu tudzież promowaniu problematyki litewskiej. Drugim celem jest prześledzenie rozwoju wiedzy na temat Litwy i wyobrażeń o niej w ciągu ponad osiemdziesięciu lat, które obejmują badania. Przedmiotem szczegółowego oglądu będzie tu wspomniana wyżej, szeroko pojęta  literatura: od prac edytorskich, historycznych i filozoficznych po dokumenty osobiste. Ich analizie na końcu każdego etapu badań towarzyszyć będzie wielopłaszczyznowa interpretacja, pozwalająca na formułowanie kolejnych hipotez czy twierdzeń. Trzecim celem jest odszukanie śladów publikacji poznańskich w Wilnie i innych ośrodkach litewskich, zwłaszcza w tamtejszych księgozbiorach i archiwach – w związku z procesem formowania się nowoczesnej samoświadomości narodowej Litwinów. Czwartym wreszcie celem będzie  podsumowanie całości zebranego materiału i uogólnienie wniosków, a także porównanie roli Poznania z rolą takich ważnych ośrodków zainteresowania Litwą, jak Królewiec lub Praga. Na tym tle będzie można lepiej scharakteryzować rolę Poznania, jak też wysunąć postulaty w stosunku do przyszłych badań analogicznej, choć naszym zdaniem, mniejszej roli Krakowa czy Lwowa.

W projekcie będą brać udział historycy i filolodzy polscy, litewscy i niemieccy przy wsparciu konsultantów z Litwy i Niemiec. Praca, której podejmuje się dziewięcioosobowy zespół, będzie miała fundament w badaniu źródeł: prasy, publikacji książkowych, a także dokumentów pozostających w manuskryptach. W wyniku analiz, korzystających w dużej mierze z nowoczesnych narzędzi cyfrowych, zwłaszcza bazy typu Topic Maps, a także z instrumentów interpretacyjnych współczesnej humanistyki, powstanie wszechstronny obraz Wielkiego Księstwa Poznańskiego, a zwłaszcza jego stolicy jako wydawniczego, naukowego, intelektualnego, literackiego ośrodka, formującego wiedzę i wyobrażenia o Litwie. Prace powstałe w ramach badań zostaną opublikowane w czterech renomowanych periodykach (polskim, litewskim, niemieckim i angielskim), a także w książce zbiorowej, do której zaproszeni zostaną też autorzy spoza zespołu, przede wszystkim konsultanci. Zostanie również otwarty dostęp do bazy. Badania te poważnie zmienią dotychczasowe przekonania o centrach mających zasadniczy wpływ na ukształtowanie zapatrywań i wyobrażeń o Litwie i Litwinach w XIX w., w tym też na formowanie się nowoczesnej samoświadomości litewskiej. Już wstępne ustalenia zespołu budzą zainteresowanie specjalistów na Litwie, w Polsce, a także w Niemczech. Z pewnością końcowe rezultaty badań zasłużą również na uwagę wielkopolskich regionalistów, a odsłaniając nieznany aspekt narodowych ruchów wolnościowych i emancypacyjnych, obejmujących wówczas cały kontynent, powinny też wzbudzić rezonans ogólnoeuropejski.

NOWY KORBUT. ADAM MICKIEWICZ – BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTOWA

Kierownik projektu: prof. dr hab. Zbigniew Przychodniak

Numer projektu: NPRH 11H 17 0083 85

Czas realizacji: 2018–2022

REGIONALNE SŁOWNIKI TEMATYCZNE JĘZYKA MIESZKAŃCÓW WIELKOPOLSKI – POWIATY GNIEŹNIEŃSKI I KONIŃSKI

Kierownik projektu: dr Błażej Osowski

Numer grantu: NPRH 11H 18 0060 86

Czas realizacji: 2019–2024

Grant poświęcony tematycznym słownikom regionalnym z wybranych terenów Wielkopolski (pow. gnieźnieński i koniński). W jego ramach rozmowy z mieszkańcami tych terenów będą nagrywane oraz zapisywane i na ich podstawie powstaną słowniki. Uzupełnieniem słownika jest materiał fotograficzny sprzętów, których często już się nie używa, a które dla najstarszych mieszkańców były codziennością.

PÓŁ WIEKU POLSKIEJ LITERATURY DZIECIĘCEJ. TWÓRCZOŚĆ DLA DZIECI W KRĘGU WŁADZY I PRODUKCJI KULTUROWEJ

Kierowniczka projektu: prof. dr hab. Bogumiła Kaniewska

Nr projektu: OPUS 2021/41/B/HS2/00876

Kwota finansowania: 998 038 PLN

Okres trwania: 2022-2026

Główni wykonawcy: prof. UAM dr hab. Katarzyna Krzak-Weiss, prof. UAM dr hab. Agnieszka Kwiatkowska, prof. UAM dr hab. Ewa Rajewska, dr hab. Magdalena Bednarek, dr Józef Malinowski, dr Anna Czernow, dr Aleksandra Wieczorkiewicz, mgr Agata Chwirot, mgr Agnieszka Kocznur, mgr Karolina Olech, mgr Joanna Żygowska

Celem projektu jest stworzenie wieloaspektowego, możliwie pełnego opisu polskiej literatury dziecięcej pierwszej połowy XX wieku – rządzących nią tendencji, jej funkcji kulturowych, a także wpływu, jaki wywarła na późniejszą twórczość dla dzieci. Założeniem metodologicznym stojącym u podstaw projektu jest przekonanie wywiedzione z teorii Pierre’a Bourdieu, że literatura (także ta dla dzieci) zdeterminowana jest przez szereg zjawisk społeczno-kulturowych. Jako cezury wyznaczające zakres badań przyjęto daty 1896– 1951, z pełną świadomością faktu, że są one umowne, a sama periodyzacja historii literatury dla dzieci niecałkowicie pokrywa się z periodyzacją przyjętą w ogólnych badaniach literaturoznawczych. Jest to istotny obszar polskiej kultury, omawiany w niewielu opracowaniach o charakterze przekrojowym, analizowany głównie przez pryzmat twórczości wybranych pisarzy i pisarek, rzadko eksplorowany przy użyciu nowoczesnych metodologii.

Punktem wyjścia dla badań są ustalenia historycznoliterackie koncentrujące się wokół następujących zagadnień: literatura dla dzieci autorstwa rodzimych autorów oraz działalność przekładowa (a także związki pomiędzy nimi); teksty paraliterackie (proza popularnonaukowa i teksty użytkowe przyjmujące formę literacką); sztuka książki (tu także historia ilustracji, pop-upów, komiksów etc.); literatura dramatyczna, wydawnictwa i czasopisma dla dzieci, słuchowiska i audycje radiowe, scenariusze. Pierwszy etap badań zakłada dokonanie rekonstrukcji sposobu konstytuowania się subpola nowoczesnej literatury dziecięcej w obrębie pola produkcji literackiej i pola władzy, ze szczególnym uwzględnieniem rynku wydawniczego, ruchu czasopiśmienniczego, audycji radiowych, mediów, przekładu, krytyki literackiej oraz zmian zachodzących w obrębie kapitałów w I połowie XX wieku. Obraz czytelnika będzie zatem w pierwszej kolejności rekonstruowany na podstawie kultury i życia literackiego. Ważnym obszarem obserwacji będzie także przestrzeń tekstów tłumaczonych z kanonu literatury światowej (w tym niezwykle istotne „polityki” ich przyswajania). W drugim etapie badań na tak zarysowanym tle obserwować będziemy ewolucję literackich artykulacji w powiązaniu z ideologicznym aspektem tekstów, ujawniającym się w projektowaniu młodego odbiorcy.

Najważniejsze cele badawcze projektu to:
1. Analiza odmian prozy charakterystycznych dla omawianego okresu, zwłaszcza nakreślenie ewolucji baśni i kategorii baśniowości oraz zanalizowanie literatury popularnonaukowej dla dzieci jako zwierciadła stanu wiedzy epoki;
2. Spojrzenie na poezję dla dzieci z nowej perspektywy badawczej (m.in. zbadanie wpływu czynników politycznych, ekonomicznych, ideologicznych na kształtowanie subpola poezji dla dzieci) oraz opisanie adresata i odbiorcy poezji dla dzieci, a także klasyfikacja analizowanej twórczości przez pryzmat tej kategorii;
3. Analiza i opis gatunków, tematyki oraz konwencji utworów dramatycznych, stanowiących repertuar twórców teatralnych, ze szczególnym uwzględnieniem form kolażowych, poezji polskich romantyków oraz własnej twórczości dzieci; analiza oraz opis polskiej literatury dziecięcej na tle historii początków mediów w Polsce – głównie rozwoju radiofonii i kinematografii;
4. Rekonstrukcja subpola polskiej twórczości przekładowej dla dzieci w latach 1896–1951 w ujęciu dywersyfikacji języków, z których dokonywano translacji, z uwzględnieniem analizy
relacji literatury tłumaczonej i twórczości rodzimej oraz charakterystyki sylwetki tłumacza literatury dla dzieci w różnych relacjach wobec tekstu i czytelnika;
5. Analiza działalności i oferty wydawnictw oraz wybranych ilustratorów i projektantów książki dla dzieci, a także przyjrzenie się rozwojowi polskiej typografii dla dzieci przez pryzmat podziału terytorium Rzeczypospolitej między trzech zaborców;
6. Analiza czasopism kierowanych do dzieci oraz badanie zasięgu czytelnictwa prasy dziecięcej i stopnia jej dostępności; zarysowanie geografii wydawniczej oraz klasyfikacja pism dla dzieci;
7. Stworzenie spójnego obrazu krytyki literackiej dla dzieci i młodzieży, pogłębionego opisu jej przemian oraz roli w kształtowaniu subpola literatury dziecięcej, analiza potencjalnych śladów nieprofesjonalnej recepcji czytelniczej tekstów krytycznych dla dzieci i młodzieży.

Efektem niniejszego projektu będzie zatem opracowanie takiego studium, które wyczerpywałoby wszystkie zagadnienia związane z literaturą i sztuką polskiej książki dla dzieci badanego okresu. Monografia, która powstanie w wyniku przeprowadzonych badań, będzie nowatorskim opracowaniem, które wypełni istniejące luki badawcze i stanowić będzie ważny punkt wyjścia do badań rozwoju literatury dla dzieci w kolejnych okresach.

PRZED PRAWEM. SOJUSZE I KONFLIKTY MIĘDZY LITERATURĄ, SZTUKĄ I PRAWEM W POLSCE 1989-2020

Kierownik projektu: prof. dr hab. Przemysław Czapliński

Nr projektu: 2020/39/B/HS2/02801

Kwota finansowania: 389 762 PLN

Okres trwania projektu: 2021-2025

Celem projektu jest przebadanie związków – sojuszy i konfliktów – między prawem i sztuką (w tym literaturą) w Polsce w okresie 1989-2020. W okresie tym sztuka wielokrotnie stawała przed prawem. Formułę tę rozumiem dwojako: 1) jako sytuację, w której dzieło staje przed sądem (jako przedmiot oskarżany); oraz 2) jako sytuację, w której dzieło poprzedza prawo, wzywając je do działania (np. do interwencji w konkretnej sprawie) lub/i postulując zmianę regulacji. Zbadam, na jakich podstawach w okresie 1989-2020 sztuka najczęściej była oskarżana/ broniona, a także w jakich sprawach sztuka działała na rzecz osób trzecich i inicjowała poszerzenie/ zmianę prawa.

W badaniach skupię się na pięciu prawach węzłowych: a) konstytucyjnej wolności poglądów (Art. 54. Konst) oraz konstytucyjnej wolności działalności twórczej i artystycznej (Art. 73. Konst.); b) prawie własności (Art. 288 KK − Zniszczenie cudzej rzeczy); c) prawie dotyczącym dóbr osobistych (Art. 23. KC − Definicja dóbr osobistych i przepis pokrewny Art. 212. KC mówiący o zniesławieniu oraz Art. 47. Konst. −  Zasada ochrony życia prywatnego); d) prawie mówiącym o obrażaniu uczuć religijnych (Art. 196. KK); e) prawie autorskim i prawach pokrewnych (Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim).

Przedmiotem badań będą przypadki zastosowania powyższych praw wobec dzieła sztuki lub przywołania tych praw przez artystę. Dla przejrzystości badań wyodrębniłem dziesięć typów spotkań „prawo – sztuka”: 1) Naruszenie materialnej integralności dzieła sztuki; 2) Niedopuszczenie do prezentacji dzieła sztuki; 3) Oskarżenie twórcy o obrazę uczuć religijnych; 4) Oskarżenie twórcy o znieważenie symboli narodowych; 5) Oskarżenie autora o naruszenie dóbr osobistych; 6) Oskarżenie twórców o naruszenie cudzych praw autorskich i wykorzystanie znaku towarowego; 7) Wniesienie do debaty publicznej problemu finansowych i socjalnych zabezpieczeń artysty; 8) Nieskuteczny pozew; 9) Spowodowanie skutków prawnych na rzecz osób trzecich przez tekst literacki; 10) Postulowanie wprowadzenia nowych regulacji prawnych przez tekst literacki. Powyższym typom odpowiadają liczne sprawy sądowe i/lub dyskusje prawne; każdy typ zostanie zaprezentowany na przykładzie jednej sprawy i poddany syntetycznemu omówieniu.

Projekt wynika z przekonania o konieczności silniejszego powiązania prawa i literatury w namyśle krytycznym. Innowacyjnym aspektem projektu będzie analiza propozycji prawnych pojawiających się w dziełach sztuki/ literatury oraz analiza dzieł artystycznych i regulacji prawnych jako aktów konstruowania świata.

Postępowanie badawcze uwzględni: 1) opis dzieła i jego recepcji; 2) charakterystykę usytuowania dzieła wobec prawa; 3) omówienie skutków artystycznych, społecznych i prawnych. Finalnym efektem projektu będą: artykuły podsumowujące wyróżnione typy przypadków prawnych; dwujęzyczne internetowe kalendarium zbierające najważniejsze przypadki okresu 1989-2020; monografia naukowa syntetyzująca sytuację „sztuki przed prawem” w Polsce po roku 1989.

STUDIA ŹRÓDŁOZNAWCZE NAD DUCHOWOŚCIĄ RELIGIJNĄ EPOKI JAGIELLONÓW. CLYPEUS SPIRITUALIS – SZCZYT DUSZNY – TARCZA DUCHOWNA: EDYCJE KRYTYCZNE TRZECH MODLITEWNIKÓW KRÓLA ZYGMUNTA I STAREGO

Kierownik projektu: dr Rafał Wójcik

Numer grantu: NPRH 1H 17 0460 84

Celem projektu  jest krytyczne wydanie transliteracji oraz transkrypcji zbioru modlitw w języku łacińskim i polskim, odmawianych przez króla Zygmunta Starego. Ocalały one szczęśliwie w bezcennych rękopiśmiennych i drukowanych modlitewnikach, które nigdy dotąd nie zostały opublikowane. Są one znamienitą pamiątką po tym wybitnym królu, stanowiącą unikatowe źródło do poznania jego religijnej duchowości, ale doskonałym artystycznie dziełem literackim. Edycja będzie zawierać teksty wszystkich modlitw wraz z porównaniem oryginalnej wersji łacińskiej z jej dwoma tłumaczeniami na język polski powstałymi w pierwszej połowie XVI w. Wydanie poprzedzone zostanie wnikliwymi studiami historycznojęzykowymi, historycznoliterackimi, teologicznymi i kodykologicznymi.

Wydanie zestawu modlitw nie tylko w transliteracji, ale także w transkrypcji pozwoli wprowadzić je do szerszego obiegu czytelniczego. Pozwoli to badaczom dyscyplin niefilologicznych prowadzić badania nad religijnością i duchowością epoki jagiellońskiej.

Wykonawcy:

Kierownik grantu: dr hab. Rafał Wójcik (Pracownia Starych Druków, Oddział Zbiorów Specjalnych, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu)

prof. dr hab. Wiesław Wydra (emerytowany pracownik IFP)

prof. UAM dr hab. Marek Osiewicz (IFP)

mgr Jakub Łukaszewski (Pracownia Starych Druków, Oddział Zbiorów Specjalnych, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu)